Τα μανιτάρια

Έχουμε μάθει ότι στη φύση υπάρχουν τα φυτά και τα ζώα, που αποτελούν τα δυο μεγάλα «βασίλεια» της ζωής. Τα μανιτάρια δεν μπορούν να καταταχτούν ούτε στο βασίλειο των φυτών αφού η κυρίαρχη έννοια του φυτού είναι η ικανότητά του να φωτοσυνθέτει μέσω της χλωροφύλλης που περιέχει, ούτε με τα ζώα μοιάζουν, παρόλο που είναι ετερότροφοι οργανισμοί. Σήμερα οι μύκητες κατατάσσονται σε ένα από τα πέντε «βασίλεια» της ζωής και αποτελούν, μετά τα έντομα, το δεύτερο σε πλήθος ειδών άθροισμα στον πλανήτη μετά τα έντομα. Επειδή στερούνται χλωροφύλλης, είναι αναγκασμένα να ζουν είτε παρασιτικά σε βάρος των φυτών και των ζώων ή σαπροφυτικά από τα λείψανα και τα πτώματά τους ή να συμβιώνουν με τις ρίζες των ανώτερων φυτών...

Τα φυτά με τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης είναι οι συνεχιστές και οι συντηρητές της ζωής στον πλανήτη. Τα μανιτάρια, που έχουν την ικανότητα να αποσυνθέτουν τη νεκρή οργανική ύλη, αποτελούν μαζί με τα βακτήρια τους παράγοντες της βιολογικής ισορροπίας στη φύση. Ο ρόλος τους στην ισορροπία του κύκλου του άνθρακα και των ανόργανων αλάτων θεωρείται αναντικατάστατος, αφού με την έκκριση κατάλληλων ενζύμων οι μύκητες διασπούν τις πολύπλοκες οργανικές ενώσεις των νεκρών ζωικών και φυτικών υπολειμμάτων της φύσης σε απλά στοιχεία. Υπολογίζεται ότι σε ένα δάσος φυλλοβόλων πέφτουν το φθινόπωρο περίπου 2.000.000 φύλλα σε κάθε στρέμμα δάσους. Αν δεν υπήρχαν τα βακτήρια και οι μύκητες, το δάσος σύντομα θα εξαφανιζόταν μέσα σε σωρούς από σκουπίδια φύλλων.

Τα μανιτάρια διαιρούνται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τους μικρομύκητες, που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι και είναι η πολυπληθέστερη ομάδα, και τους μακρομύκητες, δηλαδή τα μεγάλα είδη με τα πολύμορφα σχήματα και τα φανταχτερά χρώματα, αυτά που αποκαλούμε όλοι μανιτάρια.

Ανεξάρτητα από την εμφάνιση και το μέγεθός τους έχουν τρία βασικά κοινά χαρακτηριστικά:

α) είναι θαλλόφυτα,

β) στερούνται χλωροφύλλης και

γ) ο θαλλός τους αποτελείται από μυκήλια.

Αυτό που αποκαλούμε μανιτάρι είναι το ορατό μέρος του οργανισμού, το καρπόσωμα, που αναπτύσσεται πάνω από το υπόστρωμα, στο οποίο βρίσκεται το σώμα του μύκητα, που ονομάζεται θαλλός ή μυκήλιο και αποτελείται από μικροσκοπικούς νηματοειδείς σωλήνες, τις μυκηλιακές υφές και μπορεί να ζήσει πολλά χρόνια, σε αντίθεση με το καρπόσωμα που ζει μονάχα για λίγες ώρες ή μέρες, με εξαίρεση τα ξυλώδη ή φελλώδη μανιτάρια που μπορούν να ζήσουν και μερικές δεκαετίες.

Τα μανιτάρια αναπαράγονται με σπόρια και η εμφάνιση των σπορίων αποτελεί και έναν τρόπο διαχωρισμού τους σε βασιδιομύκητες, των οποίων τα σπόρια αναπαράγονται πάνω σε μικροσκοπικές ροπαλόμορφες βάσεις και ασκομύκητες, των οποίων τα σπόρια αναπτύσσονται μέσα σε αυγόμορφους ή μακρουλούς σάκους. Τόσο οι βασιδιομύκητες όσο και οι ασκομύκητες αναπαράγονται με τα σπόριά τους εγγενώς ή αγενώς, ενώ οι μακρομύκητες αναπαράγονται συνήθως με εγγενή και σπανίως με αγενή αναπαραγωγή.

Μπορεί να χτίζουν αρμονικές συμβιωτικές σχέσεις αλληλοβοήθειας (μυκόριζα), να αποτελούν παράσιτο ζωντανών ή ετοιμοθάνατων δένδρων και φυτών, ή να είναι σαπρόφυτα που τρέφονται από νεκρή οργανική ύλη την οποία αποσυνθέτουν παίζοντας το δικό τους σημαντικό ρόλο στο οικοσύστημα.

Φυτρώνουν κάθε άνοιξη και φθινόπωρο σε φυτοχώματα πλούσια σε οργανική ουσία (χούμο) σε ρίζες και κορμούς δένδρων, σε δασικές εκτάσεις και λιβάδια. Μπορούν όμως να φυτρώσουν όλες τις εποχές του χρόνου και σε κάθε είδους βιότοπο.

Ένας σημαντικός βιότοπος που ευνοεί την ανάπτυξη μανιταριών είναι και ο καστανιώνας, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών υγρασίας και θερμοκρασίας και του πλούσιου φυτοχώματος που υπάρχουν σ’ αυτόν.

Κάποια από τα άγρια μανιτάρια που φυτρώνουν στον καστανιώνα είναι φαγώσιμα και εξαιρετικής ποιότητας, άλλα είναι δηλητηριώδη και κάποια θανατηφόρα.

(Πρόλογος στο έντυπο «ΜΑΝΙΤΑΡΙΑ» του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Δήμου Ευεργέτουλα Νομού Λέσβου. Περισσότερες πληροφορίες στο site του Κ.Π.Ε. Ευεργέτουλα).