Παλαιοί πύργοι

Πύργοι Θερμής ΛΕΣΒΟΣ

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του χωριού και δείγμα οικισμού με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, είναι τα υψηλά τριώροφα αρχοντικά πυργόσπιτα που συναντώνται διάσπαρτα ανά μέσω των ελαιώνων και του κάμπου των Πύργων Θερμής. Χτίστηκαν πριν από αιώνες ως δευτερεύουσες κατοικίες σε αγροκτήματα ευπόρων οικογενειών της εποχής και κυρίως της Μυτιλήνης, ώστε να γίνεται η συγκομιδή της ελιάς τον χειμώνα, καί συνάμα εξυπηρετούσαν ως εξοχικές κατοικίες για τα καλοκαίρια, αφού πλησίον στους πύργους εκτείνεται η θάλασσα...
 Η συνήθεια να κτίζονται κατοικίες στους αγρούς και στα χωράφια, ανάγεται στην αρχαιότητα. Η δομή των πύργων δείχνει ότι χρησίμευαν και σαν οχυρά, αφού μοιάζουν με καστρόσπιτα. Γι’ αυτό το κάτω μέρος των πύργων χρησίμευε ως «Τάμπα» που θα πει πολεμίστρα, κυρίως κατά των πειρατών. Υπάρχουν πύργοι εξ’ ολοκλήρου πετρόχτιστοι ενώ κάποιοι άλλοι έχουν μόνο το ισόγειο και τον πρώτο όροφο κτισμένο με πέτρα περισυλλογής από την γύρω περιοχή, καθώς και από αρχαία κτίσματα, αφού η ιστορία της Θερμής είναι συνυφασμένη με την αρχαιότητα. Δεσπόζουσα ήταν η μαστοριά του κτισίματος των λαξευμένων γωνιόπετρων. Στο ισόγειο που χτίζονταν με χονδρούς τοίχους, δεν αφήνονταν ποτέ παράθυρα και η μοναδική τους πόρτα ήταν κατασκευασμένη μικρή από χονδρό ξύλο με βαριά ενίσχυση, κλείνοντας με μπάρες και μεγάλη κλειδαριά. Πάνω από την πόρτα υπήρχε η τρύπα, ο «φονιάς» όπως λεγόταν, απ’ όπου μπορούσαν να ρίξουν καυτό λάδι ή νερό σε όσους τους απειλούσαν. Στο δάπεδο του ισογείου που χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος, υπήρχε καταπακτή, η λεγόμενη νεμπαντή και αναμεταξύ τους οι όροφοι μπορούσαν να κλείσουν για την ασφάλεια των κατοικούντων στους πύργους και να απομονωθούν με τα καπάκια, τις ονομαζόμενες κλιβανές, οι οποίες υπήρχαν στα ανοίγματα των σκαλών. Αυτό και μόνο δεικνύει ότι υπήρχε ο φόβος για τους πειρατές που λυμαίνονταν το Αιγαίο σε παλαιότερες εποχές, αλλά και για τους κλέφτες της περιοχής.
Ο πρώτος όροφος είχε μικρά παράθυρα προφυλαγμένα με σιδερένια κάγκελα. Εκεί γινόντουσαν οι δουλειές του σπιτιού, με κύριο χώρο το μαγειρείο. Ο πιο πάνω όροφος ήταν ξυλοκατασκευή με ένα ή περισσότερα σαχνισίνια που στηριζόντουσαν στα ξύλινα φουρούσια για να είναι μεγαλύτεροι και ανετότεροι οι χώροι. Οι τοίχοι του ήταν φτιαγμένοι από ξύλινες μπαγδατόπηχες που με την παλιά μέθοδο του τσατμά σοβαντίζονταν μέσα και έξω, έχοντας αφημένα πολλά παράθυρα για να μπαίνει άπλετο το φως της ημέρας καί ο αέρας. Εκεί διέμενε η οικογένεια, ενώ χρησίμευε και ως χώρος υποδοχής. Υπήρχαν σ’ αυτόν τα υπνοδωμάτια και από εκεί γινόταν η επιτήρηση της ευρύτερης περιοχής. Οι πύργοι που ήταν κτισμένοι στον οικισμό των «Άνω Πύργων» και των Συβειανών, λόγω της υψομετρικής τους θέσης είχαν πανοραμική θέα και καλύτερη ορατότητα. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσίαζαν τα μικρά πυργάκια, τα επονομαζόμενα σαχνισισόσπιτα. Από τον 17ο αιώνα, οι πύργοι προσέδωσαν μια επιβλητική αίγλη στο χωριό, καθώς και το όνομα «Πύργοι Θερμής». Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν 160 πύργοι στους Άνω καί Κάτω Πύργους, καθώς και στα Συβειανά. Από τους πύργους που διασώθηκαν, παλαιότερος θεωρείται ο πύργος του Αγγελέτου και νυν Νιάνια που χτίστηκε το 1647. Δίπλα του είναι κτισμένος ο πύργος του Κωνδωνή και απέναντί τους ο πύργος του Καραπιπέρη. Λίγο μακρύτερα βρίσκονται οι πύργοι του Γουτόγλου, του Χαδούλη, του Γιακαλή, ο πύργος του Πλατσή κοντά στον Άη Νικόλα, του Τακτικού, του Κατσάνη, του Αλαμανέλλη δίπλα στην Παναγία Τρουλωτή, του Κούμλα, της Τσίβη κ.α.
Τα κατοπινά χρόνια, η αναγκαστική και επιβεβλημένη ίδρυση του νέου οικισμού στους «Μεσαίους Πύργους», λόγω του ερχομού των Μικρασιατών προσφύγων το 1922, δημιούργησε τα λεγόμενα προσφυγόσπιτα σε μια περιοχή που εξελισσόμενη αναπτύχθηκε βασισμένη σε νέα οικιστικά πρότυπα, με γνώμονα την εξυπηρέτηση των αναγκών των σύγχρονων νοικοκυριών, καθώς και του ραγδαία αναπτυσσομένου αγροτουρισμού με την μετατροπή τους σε μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων, που η δομή τους είναι εντελώς διαφορετική από τις κατασκευές που επηρέαζαν οι συνθήκες των προγενέστερων εποχών, βάσει των οποίων διαμορφωνόταν το κτίσιμο των παλιών πυργόσπιτων. Έτσι, η εκπληκτική αρχιτεκτονική των παλιών εκείνων κτισμάτων, δεν εφαρμόζεται πλέον στο κτίσιμο των νέων σπιτιών, λόγω των αλλαγών και του διαφορετικού τρόπου ζωής των τοπικών κοινωνιών. Η συντήρηση και διάσωση των εναπομεινάντων πύργων, έγκειται πλέον στο μεράκι, στην ευαισθητοποίηση και στην οικονομική ευχέρεια των ιδιοκτητών που επιθυμούν να διατηρήσουν την καλαίσθητη και επιβλητική εικόνα των «ακαθαίρετων» πύργων, εκτιμώντας την διαχρονική τους αξία, που ομορφαίνει τον τόπο και προσδίδει μία ιδιάζουσα γοητεία στον περιβάλλοντα χώρο, σε αντίθεση με πολλούς πύργους που ο χρόνος, οι καιρικές συνθήκες και κυρίως η αδιαφορία και η εγκατάλειψη, στάθηκαν αμείλικτοι συνεργοί που επέφεραν μοιραία την καθαίρεσή τους.
Στρατής Ανδριώτης

Πύργοι Θερμής - Λιθογραφία 19ου αιώνα.