Αρχαιολογικές ανασκαφές

Πύργοι Θερμής ΛΕΣΒΟΣ

Η Θερμή, μαζί με την Πολιόχνη Λήμνου, έχουν το προνόμιο της υπάρξεως των δύο αρχαίων οικισμών του Β.Α. Αιγαίου, οι οποίοι έχουν ανασκαφεί συστηματικά, αποκαλύπτοντας μια στενή σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό της Τροίας. Σε μια παραθαλάσσια κρημνώδη θέση στους Πύργους Θερμής της Λέσβου, η Αγγλίδα αρχαιολόγος Winefred Lamp, αφού διενήργησε το 1928 χαρτογράφηση της περιοχής και εξασφάλισε την άδεια της Ελληνικής κυβερνήσεως, πραγματοποίησε ανασκαφές που ολοκληρώθηκαν το 1933...
 Τον Απρίλιο του 1930, η τελειόφοιτη φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ W. Lamp εγκαθίσταται σ’ ένα σπίτι στους Πύργους Θερμής, μαζί με ένα επιτελείο επιστημόνων συνεργατών της, που διέμεναν στο ξενοδοχείο «Σάρλιτζα Πάλλας». Συγκροτούν συνεργείο με 70 εργάτες, που οι περισσότεροι ήταν Πυργιανοί, έχοντας αρχιεργάτες τους Αντώνιο Μαστρογιωργάκη και Ακίνδυνο Τζανή. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν και τα πρώτα ευρήματα της πρώτης φάσης των ανασκαφών, που διαρκούν μέχρι τον Ιούλιο του 1930, θεωρούνται σημαντικά. Σ’ ένα εργαστήριο συναρμολογούνται τα αγγεία και τα άλλα ευρήματα.

Οι ανασκαφές ξαναρχίζουν τον Μάρτιο του 1931, αρχικά με την συμμετοχή 22 εργατών και μερικών από την Θερμή και τα Πάμφιλα με ημερομίσθιο 40-50 δραχμές. Σύντομα προσελήφθησαν και άλλοι εργάτες, φθάνοντας συνολικά τους 80. Ανακαλύφθηκαν νέα σημαντικά ευρήματα και μια νέα φάση ανασκαφών διεξήχθη από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο του 1932. Οι ανασκαφές ολοκληρώθηκαν επιτυχώς το 1933, ο χώρος επικαλύφθηκε και τα ευρήματα μελετήθηκαν στην Αγγλία πριν τοποθετηθούν στο αρχαιολογικό μουσείο της Μυτιλήνης, το οποίο κοσμούν μέχρι σήμερα καταλαμβάνοντας μεγάλα τμήματα των εκθεμάτων.

Βασικά αποκαλύφθηκαν πέντε πόλεις, κτισμένες η μια πάνω στην άλλη, εκ των οποίων η πρώτη χρονολογείται το 3.200π.Χ. και η πέμπτη φάση οικισμού στη Θερμή, που εμφανίζει και την μεγαλύτερη ακμή, εγκαταλείφθηκε περί το 2.400π.Χ. Από το 1.900 εγκαταστάθηκαν νέοι κάτοικοι, κτίζοντας τον έκτο κατά σειρά οικισμό, με τη μορφή ενός μικρού χωριού, μέχρι που εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1200π.Χ. λόγω μεγάλης πυρκαγιάς, σε μια περίοδο που χρονολογικά συμπίπτει με τον Τρωικό πόλεμο, που διεξήχθη στην απέναντι Τροία και που εικάζεται ότι ίσως την καταστροφή προκάλεσαν οι Αχαιοί του Αχιλλέα για να εξουδετερώσουν πιθανούς συμμάχους των Τρώων. Ένα άλλο γεγονός της ίδιας περίπου περιόδου, είναι ότι ήρθαν στο νησί οι Έλληνες Αιολείς, οι οποίοι επικράτησαν και συγχωνεύτηκαν με τους κατοίκους του νησιού.

Από τις ανασκαφές απεκαλύφθη ότι ο οικισμός της αρχαίας Θερμής είχε έκταση περίπου 16 στρεμμάτων. Η μισή έκτασή του έχει διαβρωθεί με το πέρασμα των χιλιετιών από την θάλασσα. Μάλιστα την πέμπτη πολιτεία της Θερμής, που ήταν πυκνοκατοικημένη, την κατοικούσαν 1.000 άνθρωποι. Διέθετε ρυμοτομικό σχέδιο, λιθόστρωτους δρόμους με νησίδες(!), υπονόμους, ακόμα και δημόσια πηγάδια. Βρέθηκαν 72 βόθροι που χρησίμευαν ως αποστραγγιστικοί λάκκοι, καθώς και για διάφορες άλλες χρήσεις. Υπήρχαν φούρνοι κτιστοί όπως οι σημερινοί, καθώς και μεγάλα πιθάρια στα οποία αποθήκευαν βασικά προϊόντα. Τα σπίτια ήταν άριστα κατασκευασμένα, με βοτσαλωτά δάπεδα και οι κάτοικοι ασχολιόντουσαν κυρίως με την αλιεία, το εμπόριο και λιγότερο με την γεωργία. Οι αγρότες κατοικούσαν διεσπαρμένοι στην γύρω περιοχή. Στις ανασκαφές βρέθηκε γούρνα με πράσινο πηλό στα τοιχώματά της, που όπως εκτιμάται, μέσα εκεί σύνθλιβαν τις ελιές. Ανακαλύφθηκε μεγάλη ποικιλία κουταλιών από επιλεγμένους λίθους, καθώς καί σφυριά, αξίνες, γουδοχέρια, τριπτήρες που τρίβανε το σιτάρι πάνω στους μυλόλιθους. Επίσης, βρέθηκαν διάφορες λεπίδες που χρησίμευαν ως ξύστρες, μικρά πριόνια και δρεπάνια μαζί με άλλα ελαφρύτερα αντικείμενα φτιαγμένα από οστά και κέρατα ζώων. Πολλά αντικείμενα ήταν φτιαγμένα από νύχια πουλιών και οστά αιγών, προβάτων και ελαφιών, των οποίων τα κέρατα ήταν πολύτιμο υλικό. Συνολικά βρέθηκαν 400 οστέϊνα αντικείμενα, με σημαντικότερο ένα σφυρί, για να εκθλίβουν το σιτάρι, όπως επίσης και άλλα αιχμηρά αντικείμενα κ.α. Στα ευρήματα συγκαταλέγονται και τέσσερις πολεμικοί πέλεκεις, πολλά αγγεία από πηλό, όπως ποτήρια, κούπες, χύτρες, κανάτες και πλήθος άλλα είδη σε διάφορους σχεδιασμούς με εξωτερική διακόσμηση και αργότερα βαφή. Από πλευράς ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος, βρέθηκαν ένα ολόκληρο ανθρώπινο κρανίο και κομμάτια από δύο άλλα.

Αργότερα όταν ανακαλύφθηκαν τα μέταλλα, όπως ο χαλκός, έφτιαχναν πιο ανθεκτικά αντικείμενα. Εντοπίσθηκαν πλήθος τέτοιων κατασκευασμάτων, όπως μαχαίρια, βελόνες για ράψιμο, οπείς για να τρυπούν τα δέρματα, τρυπάνια, καρφιά, σμίλες, πελέκεις, περόνες, ακόμα και κοσμήματα από σπάνια μέταλλα, με σημαντικότερο εύρημα ένα δαχτυλίδι από κασσίτερο, καθώς και μια σφραγίδα που παριστάνει κάποιες μορφές, ένα βραχιόλι από μόλυβδο κ.α. Ανακαλύφθηκαν υφαντικά βάρη και πήλινα σφονδύλια που δείχνουν την πρόοδο της νηματουργίας και της υφαντικής, με τις οποίες κάλυπταν τις ανάγκες κυρίως της ένδυσης. Οι αρχαίοι αυτοί άνθρωποι έφτιαχναν διάφορα ειδώλια από λίθους ή πηλό και βρέθηκαν περισσότερα από 100 κομμάτια που προσδιορίζουν ακόμα και την ενδυμασία τους.

Από το 2004, με μέριμνα του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορείας προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων, ανασκάφηκε εκ νέου η επιφάνεια του προϊστορικού οικισμού και αναδείχθηκαν τα απομεινάρια των τοιχωμάτων και των όσων στοιχείων διασώθηκαν. Σήμερα ο χώρος είναι επισκέψιμος, και μπορεί ο καθένας να θαυμάσει αξίες του παρελθόντος.

Στρατής Ανδριώτης
Πηγή: "ΘΕΡΜΗ - Μία μικρή κώμη με ιστορία 5000 ετών" του Γεωργίου Π. Διγιδίκη